Sprawozdanie z Międzynarodowego seminarium „Relational Turn in Sociology: Implications for the Study of Society, Culture and Persons

Sprawozdanie z Międzynarodowego seminarium „Relational Turn in Sociology: Implications for the Study of Society, Culture and Persons
Opublikowano 26 października 2016 w: Aktualności, Seminaria

Zwrot relacyjny w socjologii

Międzynarodowe seminarium „Relational Turn in Sociology: Implications for the Study of Society, Culture and Persons” odbyło się w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie 19 i 20 września 2016 roku. Głównym organizatorem wydarzenia była Elżbieta Hałas (Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego). W seminarium wzięło udział około 50 uczestników z ponad 20 instytucji, w tym 8 prelegentów i 8 dyskutantów. W gronie prelegentów reprezentujących zagraniczne jednostki naukowe – z Włoch, Anglii oraz Niemiec – znajdowali się Margaret S. Archer i Pierpaolo Donati, twórcy nowego paradygmatu relacyjnego w socjologii.

Obrady podzielone zostały na cztery sesje. W pierwszej z nich, zatytułowanej „Relational Sociology as the New Paradigm in the Social Sciences”, Pierpaolo Donati zaprezentował ontologiczne, epistemologiczne i metodologiczne podstawy podejścia relacyjnego, a także jego implikacje dla praktyki społecznej. Oprócz tego oddzielił omawiany paradygmat od perspektywy systemowej i funkcjonalnej oraz przedstawił korzyści płynące z jego stosowania. Aleksander Manterys natomiast opisał trzy wersje podejścia relacyjnego rozwijane przez Jana Fuhsego (wariant inspirowany tradycją badań nad sieciami społecznymi), François Dépelteau (wariant inspirowany pragmatyzmem) i samego Donatiego (wariant polegający na budowaniu wielkiej teorii). Wskazał również, że we wszystkich tych wypadkach można mówić o ponownym odczytaniu klasycznych teorii socjologicznych, poważnym namyśle nad ontologią świata społecznego oraz analizie wielu wymiarów i poziomów rzeczywistości społecznej.

W sesji drugiej („Relational Sociology and Social Morphogenesis”) Margaret S. Archer scharakteryzowała trzy porządki rzeczywistości: naturalny, praktyczny i społeczny. Podkreśliła, że wszystkim wymienionym porządkom oraz ich wzajemnym powiązaniom należy się miejsce w socjologii. W szczególności powinna ona uważniej niż dotąd zajmować się globalnymi przemianami klimatu i związaną z nimi strukturalną niesprawiedliwością (zamożne państwa w niewielkim stopniu doświadczają niekorzystnych konsekwencji wspomnianych przemian, choć w znacznej mierze przyczyniły się do ich zaistnienia). Z kolei Elżbieta Hałas przeanalizowała miejsce, które w polu zainteresowań socjologii relacyjnej zajmuje kultura, pozostająca w relacjach wzajemnego niedeterministycznego odziaływania ze strukturą społeczną i sprawczością. Zgodnie z konkluzją tego referatu zwrot relacyjny w socjologii przynosi również nową konceptualizację zwrotu kulturowego.

Trzecią sesję, „Relational Sociology and Social Networks”, rozpoczęło wystąpienie Jana Fuhsego. Zaproponował on własne ujęcie sieci społecznych w duchu socjologii relacyjnej, wychodząc od perspektywy Harrisona C. White’a, a potem autorsko opracowując problemy znaczenia i komunikacji. Kolejny mówca, Radosław Sojak, podjął zagadnienie społeczeństwa jako relacyjnej sieci, odnotowując nieredukowalność tego pojęcia do innych terminów socjologicznych oraz innych metaforycznych obrazów społeczeństwa (jako organizmu, konfliktu, uniwersum symbolicznego lub rynku). Zwrócił przy tym uwagę na takie niebezpieczeństwa związane z pojęciem sieci, jak ryzyko nadużywania terminu czy też ryzyko redukowania socjologii do metody badawczej.

W czwartej sesji („Relational Sociology and Reflexivity”) Andrea Maccarini stwierdził, że edukacja i socjalizacja odgrywają ważniejszą rolę w przemianach antropologicznych późnej nowoczesności niż w jakimkolwiek poprzednim okresie historycznym, a w sposób najbardziej adekwatny procesy te ujmuje perspektywa relacyjna. Następnie Tomasz Zarycki przedstawił teorię pól społecznych Pierre’a Bourdieu w kategoriach relacyjnych. Nawiązując do tematyki poprzedniej sesji, zaznaczył zarazem, że twórca teorii zarzucał analizie sieci powierzchowność: nadmierne skupienie na obserwowalnych, konkretnych relacjach oraz niedocenienie roli powiązań między obiektywnymi pozycjami w przestrzeni społecznej.

Każde z wystąpień zostało skomentowane przez dwójkę dyskutantów, którzy odnosili się również do pisemnych materiałów przygotowanych przez prelegentów przed obradami. Dyskutantami byli: Marta Bucholc i Michał Łuczewski (sesja pierwsza), Adam Mrozowicki i Tomasz Maślanka (sesja druga), Mirosława Marody i Piotr Pawliszak (sesja trzecia) oraz Markieta Domecka i Tadeusz Szawiel (sesja czwarta).

Nowe podejście relacyjne zostało już dostrzeżone w polskiej socjologii, ale jego krajowa recepcja dopiero się rozwija. Warszawskie spotkanie wielu rodzimych i zagranicznych badaczy zajmujących się tą problematyką powinno stanowić istotną część tego procesu.

                                                                                 Stanisław Krawczyk