Uchwalone podczas XIX Ogólnopolskiego Zjazdu Socjologicznego w Białymstoku
To stanowisko jest wyrazem sprzeciwu wobec ludobójstwa dziejącego się na naszych oczach – cierpienia i śmierci doświadczanych przez Palestyńczyków i Palestynki w Gazie oraz na innych terenach okupowanych przez Izrael. Socjologia, badając złożoność świata społecznego, nie ogranicza się jedynie do opisu i wyjaśniania zjawisk. Jej misją jest także obrona najbardziej fundamentalnych wartości, w tym prawa do życia wolnego od przemocy, dehumanizacji i systemowej powolnej śmierci, wytwarzanej przez chroniczne nierówności i opresję.
Jako socjolożki i socjologowie reprezentujący Polskie Towarzystwo Socjologiczne wyrażamy pełną solidarność ze stanowiskami przyjętymi przez międzynarodowe towarzystwa socjologiczne: Międzynarodowe Towarzystwo Socjologiczne (ISA), Europejskie Towarzystwo Socjologiczne (ESA), Amerykańskie Towarzystwo Socjologiczne (ASA) oraz The Sociological Review Foundation. Popieramy również stanowisko Międzynarodowego Towarzystwa Badaczy Ludobójstwa (IAGS).
Zgodnie z wartościami i zasadami tych stowarzyszeń, dołączamy do apelu organizacji międzynarodowych, w tym ONZ, Amnesty International, Human Rights Watch, Médecins Sans Frontières, Międzynarodowej Federacji Praw Człowieka, Europejskiego Centrum Praw Konstytucyjnych i Praw Człowieka (ECCHR) oraz University Network for Human Rights – domagając się natychmiastowego zakończenia przemocy wobec ludności palestyńskiej.
Z głębokim przerażeniem obserwujemy:
- Systematyczne bombardowanie szkół, szpitali, uniwersytetów miejsc kultu religijnego i innych przestrzeni publicznych oraz życia codziennego;
- Zniszczenie ponad 90% infrastruktury mieszkaniowej w Gazie[1] [1];
- Celowe ataki na pracowników medycznych, dziennikarzy i pracowników organizacji humanitarnych;
- Ograniczanie dostępu do żywności, wody, lekarstw i elektryczności niezbędnych do przetrwania ludności;
- Przymusowe przemieszczenie niemal całej 2,3-milionowej ludności Gazy[2] [2].
Zgodnie z danymi szacunkowymi organizacji międzynarodowych, w tym najnowszymi danymi Euro-Mediterranean Human Rights Monitor[3] [3] (stan na dzień 29.07.2025), od 7 października 2023 roku w Gazie zginęło ponad 65 000 osób, w tym około 28 000 dzieci. Ponad 100 000 osób zostało rannych. Szacuje się, że około 10% populacji Gazy zostało zabitych, rannych, uznanych za zaginione lub zatrzymane w wyniku izraelskich ataków wojskowych. Według raportu ONZ IPC, zarówno północna, jak i południowa Gaza znajdują się obecnie w piątej fazie klasyfikacji IPC – w fazie głodu, przy czym 70% populacji (około 210 000 osób) znajduje się w katastrofalnej sytuacji żywnościowej[4] [4].
Nasze stanowisko opiera się na głębokich tradycjach socjologicznych, które zobowiązują nas do zajęcia jasnej pozycji wobec rozgrywającego się na naszych oczach ludobójstwa, zbrodni wojennych, głodzenia ludności palestyńskiej i naruszeń najbardziej podstawowych praw człowieka. Jak argumentuje Michael Burawoy[5] [5] w tekście “Why and How Should Sociologists Speak Out on Palestine?”, zachowanie neutralności nie jest w tym przypadku możliwe. Odmowa zajęcia stanowiska nie oznacza neutralności. Jest to postawa na rzecz status quo, a więc asymetrycznej przemocy i zgody na prymat siły nad człowieczeństwem i solidarnością. Odwołujemy się tu także do pracy innych krytycznych myślicielek i myślicieli, takich jak Jasbir Puar[6] [6], która stawia pytanie o warunki, w których państwo zyskuje prawo do systematycznego okaleczania populacji – grupy uznanej za wrogą, odbierając jej prawo do życia wolnego od bólu i śmierci. Sytuując rozważania o Palestynie w kontekście polskiego antysemityzmu i islamofobii, Monika Bobako[7] [7] identyfikuje bariery, które utrudniają nam zrozumienie sytuacji narodu palestyńskiego, a ułatwiają odtwarzanie antypalestyńskiego rasizmu. Ewa Górska[8] [8] z kolei wielokrotnie pokazywała, jak trwały i systematyczny jest proces wyniszczania narodu i kultury palestyńskiej, wskazując na głębokie uwikłanie krajów europejskich w ten proces. Nasze milczenie byłoby przyzwoleniem na prawo do eksterminacji całego społeczeństwa palestyńskiego.
Polskie Towarzystwo Socjologiczne wzywa do:
- Natychmiastowego i trwałego zawieszenia broni oraz zakończenia przemocy wobec ludności palestyńskiej w Gazie, na Zachodnim Brzegu i na terytoriach okupowanych przez Izrael.
- Pełnego przestrzegania międzynarodowego prawa humanitarnego i praw człowieka, w tym zapewnienia nieograniczonego dostępu pomocy humanitarnej.
- Ochrony wolności akademickiej i wolności wypowiedzi dla wszystkich osób, szczególnie pracowników naukowych i osób studenckich, którzy badają, nauczają i wypowiadają się w kwestii naruszeń praw człowieka, w szczególności w kontekście sytuacji w Gazie.
- Przeciwdziałania rosnącemu antysemityzmowi, islamofobii i ksenofobii na całym świecie, a szczególnie w Polsce, oraz codziennym aktom przemocy, które te postawy ze sobą niosą.
- Natychmiastowego wsparcia dla palestyńskich naukowców i studentów poprzez praktyczne, ustrukturyzowane i trwałe partnerstwa z międzynarodowymi instytucjami szkolnictwa wyższego.
- Koordynacji wszelkich wysiłków pomocy akademickiej bezpośrednio z uniwersytetami w Gazie.
- Odrzucenia wszystkich schematów “rekonstrukcji”, które mają na celu eliminację możliwości niezależnego palestyńskiego życia edukacyjnego w Gazie.
- Przejścia od symbolicznej solidarności do praktycznego, ustrukturyzowanego i trwałego partnerstwa z uniwersytetami w Gazie.
Jako Polskie Towarzystwo Socjologiczne apelujemy także o:
- kontynuowanie dyskusji na temat sytuacji w Palestynie w ramach naszych działań naukowych i edukacyjnych;
- wspieranie badań nad konfliktami, przemocą strukturalną i naruszeniami praw człowieka;
- promowanie solidarności międzynarodowej w społeczności socjologicznej;
- obronę wartości humanistycznych, które stanowią fundament naszej dyscypliny
- współpracę z palestyńskimi akademikami w celu opracowania długoterminowej strategii rehabilitacji infrastruktury i odbudowy uniwersytetów gazańskich;
- wsparcię przejścia na nauczanie online w celu złagodzenia zakłóceń spowodowanych zniszczeniem infrastruktury fizycznej uniwersytetów w Gazie;
- pomoc w pozyskiwaniu finansowania na pokrycie kosztów operacyjnych, w tym wynagrodzeń kadry akademickiej uniwersytetów gazańskich.
Jak podkreślał Edward Said, powinnością intelektualistów i akademiczek jest odwaga mówienia prawdy mającym władzę. W obliczu systematycznych naruszeń praw człowieka, socjologia musi stanąć po stronie sprawiedliwości, godności ludzkiej i prawa do życia.
Stanowisko przyjęte podczas XIX Ogólnopolskiego Zjazdu Socjologicznego w Białymstoku
Data: 17.09.2025
[1] [9] Médecins Sans Frontières, Destruction of homes leaves Palestinians unable to safely return to Rafah, https://www.doctorswithoutborders.org/latest/destruction-homes-leaves-palestinians-unable-safely-return-rafah [10], dostęp: 17.09.2025.
[2] [11] Office of the High Commissioner for Human Rights, Gaza: Deep concerns about the forced displacement of Palestinians, https://www.ohchr.org/en/press-releases/2025/03/gaza-deep-concerns-about-forced-displacement-palestinians [12], dostęp: 17.09.2025.
[3] [13] Euro-Mediterranean Human Rights Monitor, Infographic: 660 days of genocide in Gaza, https://euromedmonitor.org/en/article/6809/Infographic:-660-days-of-genocide-in-Gaza [14], dostęp: 17.09.2025.
[4] [15] Integrated Food Security Phase Classification (IPC) Famine Review Committee (FRC), Famine Review Committee: Gaza Strip, August 2025, dostęp: 17.09.2025.
[5] [16] Burawoy, M. (2025). Why and how should sociologists speak out on Palestine?. The Sociological Review, 73(2), 249-260.
[6] [17] Puar, J. K., The right to maim: Debility, capacity, disability. Duke University Press, 2017.
[7] [18] Bobako, M. Instrumentalizacja Zagłady i antypalestyński rasizm w: Krytyka Polityczna, 2.08.2024, Instrumentalizacja Zagłady i antypalestyński rasizm [19] (dostęp: 17.09.2025).
[8] [20] Górska, E. (2025) Palestyna: jak wymazuje się narody w: Dwutygodnik. Strona kultury, PALESTYNA: Jak wymazuje się narody | Obyczaje | Dwutygodnik, [21] dostęp: 17.09.2025.